از چاووش خوانی دعوت به زیارت تا مژدگانی گرفتن به وقت دیدن گنبد / چقدر باآیین‌های نمادین و ادبیات عامه رضوی آشنا هستید؟
تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۶۷۰۳۵۳
تاکنون حتماً واژه «فولکلور» به گوشتان خورده است. واژه‌ای که در لغت به معنی دانش مردم، زندگی‌نامه هر ملت و بازتاب زندگی فرهنگی-اجتماعی، شیوه کار و تولید، سیر تحولات فکری و رفتار، منش، مذهب و اعتقادات آنان است. آیین‌های نمادین رضوی در فرهنگ و ادب آیینی عامه، بخشی از همین فرهنگ و ادب عامه معاصر ایران است که بسیاری از جلوه‌های آن طی قرون و اعصار هنوز که هنوز است در زندگی مردم دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
روی همین حساب، به عنوان دومین مورد از سلسله گزارش‌های «پژوهش رضوی» سراغ مقاله‌ای با عنوان «جلوه‌های سیمای امام رضا(ع) در برخی آیین‌های نمادین و ادبیات عامه» رفتیم. حاصل پژوهش خلیل بیگ‌زاده و نادر پروین در این موضوع در نهمین شماره فصلنامه «فرهنگ و ادبیات عامه تابستان» منتشر شده است.
نویسندگان این مقاله معتقدند تحلیل و تبیین آیین‌های نمادین و ادبیات آیینی رضوی عامه، علاوه بر تبیین پیوندهای آن با فرهنگ رضوی و شخصیت امام رضا(ع)، معتقدات و باورهای ما را نیز غنا و گسترش می‌دهد.
این پژوهش برخی آیین‌های نمادین و نیز ادبیات آیینی را که متأثر از فرهنگ رضوی بوده، تبیین کرده و نشان می‌دهد چگونه سیره و سیمای امام رضا(ع) در فرهنگ و ادبیات عامه در عصر حاضر بازتاب یافته است.
آیین‌های نمادین پیوند خورده با سفر زیارتی مشهد
طبیعی است نخستین موردی که در این پژوهش باید به آن پرداخته می‌شد و شده است، خودِ سفر به مشهد مقدس و زیارت بارگاه امام رضا(ع) است. این سفر همچون هر سفر زیارتی، آیین‌ها و مناسک خاصی در آغاز سفر، هنگام سفر، اقامت در زیارتگاه و بازگشت دارد که در فرهنگ عامه بازتاب یافته است.
چاووشی‌خوانی، نصب علَم، بستن شال و روسری، نذورات، جاسبزی، سوغاتی‌های زیارتی، دخیل بستن به پنجره فولاد، آب‌نوشی از سقاخانه اسماعیل طلایی و گنبدنمای رضوی و مژدگانی دادن یا مژدگانی گرفتن، از آیین‌های پیوند خورده با سفر زیارتی به مشهد هستند که در فرهنگ عامه تجلی یافته‌اند.
«چاووشی‌خوانی» یکی از همین آیین‌هاست که در آن، چاووش‌خوان با خواندن اشعاری که بیشتر در فضیلت زیارت و رفتن به پابوس امام رضا(ع) است، مردم را به زیارت تحریک می‌کند.
مو کفتر سوز(سبز) ور هوا خواهم کرد
رو ور مشد امام رضا خواهم کرد
جایی که محمد و علی بنشینن
مو شکوه ز یار بی‌وفا خواهم کرد
مضمون اشعار هنگام بدرقه زائر بیشتر رنگ و بوی استمداد از معصومین، تولی و تبری، غریب‌نوازی امام رضا(ع)، عشق و دلبستگی به حضرت، امیدواری به کرم و دهش امام(ع) و مواردی از این قبیل دارد. هنگام بازگشت زائر نیز مراسم چاووشی‌خوانی برقرار است با این تفاوت که لحن و آهنگ اشعار، امیدوارانه‌تر و شادمان‌تر می‌شود، گویی زائر مشتاق به آمال و آرزوهایش رسیده، به شفاعت و شفا امیدوار شده، گناهانش بخشیده شده، دیگران را هم در یاد داشته و با قلبی سرشار از شادی و غرور به زادگاهش برگشته است:
هر طواف از مرقد شاه رضا کردیم ما
ای رفیقان وطن یاد از شما کردیم ما
«نصب عَلم» سبز رنگ و سه گوش بر سردرمنزل زائر، یکی دیگر از همین آیین‌ها بود که مردم با دیدن آن، از سفر زائر و تاریخ عزیمت او مطلع می‌شدند.
«بستن شال» به گردن مردان و نیز به سر کردن روسری سفید توسط زنان روی چادر، از دیگر نشانه‌هایی بود که مردم با دیدن آن به فرد زائر تبریک می‌گفتند و از او می‌خواستند برایشان دعا کند یا حاجتی را طلب کند.
مژدگانی دادن به وقت دیدن گنبد حرم
گنبدنما، محلی است که زائر می‌تواند برای نخستین بار از آنجا گنبد را ببیند. معمولاً در این موقعیت، راننده یا شاگرد او از زائران مژدگانی گنبدنما می‌گیرد و زائران نیز با فرستادن صلوات، اشعاری در قالب دوبیتی می‌خوانند که در خراسان به آن فراقی و چارمصراعی نیز می‌گویند. گنبدنمای حرم رضوی در نگاه زائر همچون آلاله‌ای است که از سر کوه بلند روییده است:
سر کوه بلند آلاله سر زد
امام هشتمی دس ور کمر زد
امام هشتمی فرزند حیدر
مرادم را بده یک بار دیگر
از دیگر آیین‌های پیوند خورده با مقوله زیارت، فعالیت‌های نمادینی است که نزدیکان زائر برای نکوداشت او زمانی که مشغول زیارت است، انجام می‌دهند. پختن آش پشت پا، آش پس‌سر، آش سفر، یولای آشی و آش برگ که به آیین‌های جاسبزی معروف هستند را باید از همین دسته دانست. طبیعی است نوع آش در مناطق مختلف به ویژگی‌های زیستی و جغرافیایی آن ناحیه بستگی داشته و دارد.
بد نیست بدانید آوردن سیب قرمز و معطر یکی از سنت‌های پسندیده و رایج در شرق کشور بوده است.
زائران در این منطقه، «سیب قرمز» را که نماد بارگاه قدسی امام رضا(ع) می‌دانسته‌اند
در ادامه این فهرست، نباید از اهمیت و جایگاه سوغاتی غافل شد؛ چرا که با وجود همه تغییراتی که تحولات فناوری در آیین‌ها و مناسک به‌وجود آورده، هنوز که هنوز است اصل آن پابرجاست و تنها در سر و شکلش تغییراتی ایجاد شده است. در دورانی نه چندان دور، این‌گونه مرسوم بود یا بستگان زائر سوغاتی را هنگام دیدار مردم با زائر به آنها می‌دادند و یا دستمال، نعلبکی، سینی‌های کوچک به منزل دوستان و خویشاوندان می‌فرستادند و برخی هم معتقد بودند چمدان زائر نباید در سه روز اول باز شود. در کنار سوغاتی‌های رایج مشهد، از مهر و تسبیح گرفته تا نبات و زعفران و ادویه‌جات، بد نیست بدانید آوردن سیب قرمز و معطر یکی از سنت‌های پسندیده و رایج در شرق کشور بوده است. زائران در این منطقه، «سیب قرمز» را که نماد بارگاه قدسی امام رضا(ع) می‌دانسته‌اند، با خود آورده، یکی از سیب‌ها را روی چراغ فانوس یا چراغ گردسوز می‌گذاشتند و خانه را معطر می‌کرده‌اند. در روستاهای نیشابور همین سیب سوغاتی را وسط سینی گذاشته، میهمان‌ها یک به یک آن را برداشته، بو می‌کرده و سپس در جای خود می‌گذاشته‌اند.
حال که به چند مورد از آیین‌های نمادین اشاره کردیم، بگذارید یک مورد از ادبیات آیینی این حوزه را نیز با هم مرور کنیم. شاید اسم «کارآوا» به گوشتان خورده باشد؛ همان شعری که زنان و مردان، وقتِ کار روزانه زیر لب زمزمه می‌کنند. کمک طلبیدن از امام رضا(ع) از مضامین پررنگ کارآواها در منطقه شرق خراسان است. بگذارید این نمونه پایان بخش این گزارش باشد: «یا امام رضا کمک کن/ یا امام رضا خسته‌ام/ چغک(گنجشک) پر بسته‌ام/ شاه اولیا کمک کن/ گنبد طلا کمک کن/.../ یار د خنه(خانه) کمک کن/ نقاره‌خانه کمک کن».
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: آیین های نمادین ادبیات عامه امام رضا ع سیب قرمز آیین ها کمک کن
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۷۰۳۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ثبت‌نام ۳۵۰۰ زائر پیاده برای تشرف به مشهد در دهه کرامت
سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) گفت: در حال حاضر ۳۵۰۰ زائر پیاده برای تشرف به مشهد در دهه کرامت اعلام آمادگی کرده‌اند. - اخبار اجتماعی -
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، حسین رضایی؛ سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) درباره پیش‌بینی‌اش از میزان تشرف زائران پیاده به مشهد در دهه کرامت اظهار کرد: در سال‌های گذشته حدود 10هزار زائر پیاده در ایام دهه کرامت به مشهد مشرف می‌شدند و امسال تاکنون حدود 3500 نفر اعلام آمادگی کرده‌اند که با کاروان‌های مختلف به صورت پیاده به سمت مشهد حرکت کنند و همچنان به تعداد آنها اضافه می‌شود.
سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) افزود: این 3500 نفر از مسیر نیشابور در چند روز پایانی دهه کرامت وارد مشهد خواهند شد. همچنین پیش‌بینی اسکان و پذیرایی در میانه راه از آنها صورت خواهد گرفت.
او تصریح کرد: امسال چوبا توجه به شرایط مطلوب وضعیت آب و هوایی، پیش‌بینی می‌کنیم بیش از 10 هزار نفر در دهه کرامت به صورت پیاده به مشهد مشرف شوند.
اجرای برنامه‌های متنوع به مناسبت هفته میراثفرهنگیرضایی اضافه کرد: در سال‌های قبل زائران کمتری به صورت پیاده به مشهد مشرف می‌شدند، اما در این ایام زائران معمولا به صورت خانوادگی به مشهد مشرف می‌شوند. به‌عنوان مثال یک کاروان 500 نفره به صورت خانوادگی از نیشابور به مشهد خواهند آمد، اما احتمال می‌رود تعداد زائران آن تا 700 نفر افزایش پیدا کند.
سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) گفت: یک کاروان از تهران، کرج و یک کاروان دانشجویی نیز در روزهای پایانی دهه کرامت به مشهد سفر خواهند کرد.
او ادامه داد: پیک کاری ما دهه پایانی صفر است، چون در حال حاضر در پیک غیرکاری قرار داریم، برنامه‌ریزی شده تا زائران از 30 کیلومتری مشهد حرکت خود را آغاز کنند که یک روز و نیم در مسیر خواهند بود. پنج ایستگاه صلواتی در مسیر جاده نیشابور به مشهد فعال است و برای پذیرایی از زائران آمادگی دارد. همچنین یک ایستگاه در مسیر قوچان به مشهد فعال شده است تا پذیرای زائران پیاده از آن جاده باشند.
رضایی افزود: احتمال دارد یک کاروان از فریمان به سمت مشهد حرکت کند که یک روز در مسیر باشد. ایستگاه صلواتی این مسیر و ایستگاه مسیر جاده سرخس را نیز فعال کرده‌ایم.
سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) درباره وضعیت اسکان زائران در مشهد نیز افزود: زائرانی که از نیشابور مشرف می‌شوند، یک روز در مشهد اقامت خواهند داشت و پیش‌بینی‌های لازم برای اقامت و بازگشت زائران در مشهد صورت گرفته است.
انتهای پیام/
امیدواری ژینولا به کامبک پاری سن ژرمن مقابل دورتموند: آنها از نظر جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی آماده هستند