از چاووش خوانی دعوت به زیارت تا مژدگانی گرفتن به وقت دیدن گنبد / چقدر باآیین‌های نمادین و ادبیات عامه رضوی آشنا هستید؟
تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۶۷۰۳۵۳
تاکنون حتماً واژه «فولکلور» به گوشتان خورده است. واژه‌ای که در لغت به معنی دانش مردم، زندگی‌نامه هر ملت و بازتاب زندگی فرهنگی-اجتماعی، شیوه کار و تولید، سیر تحولات فکری و رفتار، منش، مذهب و اعتقادات آنان است. آیین‌های نمادین رضوی در فرهنگ و ادب آیینی عامه، بخشی از همین فرهنگ و ادب عامه معاصر ایران است که بسیاری از جلوه‌های آن طی قرون و اعصار هنوز که هنوز است در زندگی مردم دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
روی همین حساب، به عنوان دومین مورد از سلسله گزارش‌های «پژوهش رضوی» سراغ مقاله‌ای با عنوان «جلوه‌های سیمای امام رضا(ع) در برخی آیین‌های نمادین و ادبیات عامه» رفتیم. حاصل پژوهش خلیل بیگ‌زاده و نادر پروین در این موضوع در نهمین شماره فصلنامه «فرهنگ و ادبیات عامه تابستان» منتشر شده است.
نویسندگان این مقاله معتقدند تحلیل و تبیین آیین‌های نمادین و ادبیات آیینی رضوی عامه، علاوه بر تبیین پیوندهای آن با فرهنگ رضوی و شخصیت امام رضا(ع)، معتقدات و باورهای ما را نیز غنا و گسترش می‌دهد.
این پژوهش برخی آیین‌های نمادین و نیز ادبیات آیینی را که متأثر از فرهنگ رضوی بوده، تبیین کرده و نشان می‌دهد چگونه سیره و سیمای امام رضا(ع) در فرهنگ و ادبیات عامه در عصر حاضر بازتاب یافته است.
آیین‌های نمادین پیوند خورده با سفر زیارتی مشهد
طبیعی است نخستین موردی که در این پژوهش باید به آن پرداخته می‌شد و شده است، خودِ سفر به مشهد مقدس و زیارت بارگاه امام رضا(ع) است. این سفر همچون هر سفر زیارتی، آیین‌ها و مناسک خاصی در آغاز سفر، هنگام سفر، اقامت در زیارتگاه و بازگشت دارد که در فرهنگ عامه بازتاب یافته است.
چاووشی‌خوانی، نصب علَم، بستن شال و روسری، نذورات، جاسبزی، سوغاتی‌های زیارتی، دخیل بستن به پنجره فولاد، آب‌نوشی از سقاخانه اسماعیل طلایی و گنبدنمای رضوی و مژدگانی دادن یا مژدگانی گرفتن، از آیین‌های پیوند خورده با سفر زیارتی به مشهد هستند که در فرهنگ عامه تجلی یافته‌اند.
«چاووشی‌خوانی» یکی از همین آیین‌هاست که در آن، چاووش‌خوان با خواندن اشعاری که بیشتر در فضیلت زیارت و رفتن به پابوس امام رضا(ع) است، مردم را به زیارت تحریک می‌کند.
مو کفتر سوز(سبز) ور هوا خواهم کرد
رو ور مشد امام رضا خواهم کرد
جایی که محمد و علی بنشینن
مو شکوه ز یار بی‌وفا خواهم کرد
مضمون اشعار هنگام بدرقه زائر بیشتر رنگ و بوی استمداد از معصومین، تولی و تبری، غریب‌نوازی امام رضا(ع)، عشق و دلبستگی به حضرت، امیدواری به کرم و دهش امام(ع) و مواردی از این قبیل دارد. هنگام بازگشت زائر نیز مراسم چاووشی‌خوانی برقرار است با این تفاوت که لحن و آهنگ اشعار، امیدوارانه‌تر و شادمان‌تر می‌شود، گویی زائر مشتاق به آمال و آرزوهایش رسیده، به شفاعت و شفا امیدوار شده، گناهانش بخشیده شده، دیگران را هم در یاد داشته و با قلبی سرشار از شادی و غرور به زادگاهش برگشته است:
هر طواف از مرقد شاه رضا کردیم ما
ای رفیقان وطن یاد از شما کردیم ما
«نصب عَلم» سبز رنگ و سه گوش بر سردرمنزل زائر، یکی دیگر از همین آیین‌ها بود که مردم با دیدن آن، از سفر زائر و تاریخ عزیمت او مطلع می‌شدند.
«بستن شال» به گردن مردان و نیز به سر کردن روسری سفید توسط زنان روی چادر، از دیگر نشانه‌هایی بود که مردم با دیدن آن به فرد زائر تبریک می‌گفتند و از او می‌خواستند برایشان دعا کند یا حاجتی را طلب کند.
مژدگانی دادن به وقت دیدن گنبد حرم
گنبدنما، محلی است که زائر می‌تواند برای نخستین بار از آنجا گنبد را ببیند. معمولاً در این موقعیت، راننده یا شاگرد او از زائران مژدگانی گنبدنما می‌گیرد و زائران نیز با فرستادن صلوات، اشعاری در قالب دوبیتی می‌خوانند که در خراسان به آن فراقی و چارمصراعی نیز می‌گویند. گنبدنمای حرم رضوی در نگاه زائر همچون آلاله‌ای است که از سر کوه بلند روییده است:
سر کوه بلند آلاله سر زد
امام هشتمی دس ور کمر زد
امام هشتمی فرزند حیدر
مرادم را بده یک بار دیگر
از دیگر آیین‌های پیوند خورده با مقوله زیارت، فعالیت‌های نمادینی است که نزدیکان زائر برای نکوداشت او زمانی که مشغول زیارت است، انجام می‌دهند. پختن آش پشت پا، آش پس‌سر، آش سفر، یولای آشی و آش برگ که به آیین‌های جاسبزی معروف هستند را باید از همین دسته دانست. طبیعی است نوع آش در مناطق مختلف به ویژگی‌های زیستی و جغرافیایی آن ناحیه بستگی داشته و دارد.
بد نیست بدانید آوردن سیب قرمز و معطر یکی از سنت‌های پسندیده و رایج در شرق کشور بوده است.
زائران در این منطقه، «سیب قرمز» را که نماد بارگاه قدسی امام رضا(ع) می‌دانسته‌اند
در ادامه این فهرست، نباید از اهمیت و جایگاه سوغاتی غافل شد؛ چرا که با وجود همه تغییراتی که تحولات فناوری در آیین‌ها و مناسک به‌وجود آورده، هنوز که هنوز است اصل آن پابرجاست و تنها در سر و شکلش تغییراتی ایجاد شده است. در دورانی نه چندان دور، این‌گونه مرسوم بود یا بستگان زائر سوغاتی را هنگام دیدار مردم با زائر به آن‌ها می‌دادند و یا دستمال، نعلبکی، سینی‌های کوچک به منزل دوستان و خویشاوندان می‌فرستادند و برخی هم معتقد بودند چمدان زائر نباید در سه روز اول باز شود. در کنار سوغاتی‌های رایج مشهد، از مهر و تسبیح گرفته تا نبات و زعفران و ادویه‌جات، بد نیست بدانید آوردن سیب قرمز و معطر یکی از سنت‌های پسندیده و رایج در شرق کشور بوده است. زائران در این منطقه، «سیب قرمز» را که نماد بارگاه قدسی امام رضا(ع) می‌دانسته‌اند، با خود آورده، یکی از سیب‌ها را روی چراغ فانوس یا چراغ گردسوز می‌گذاشتند و خانه را معطر می‌کرده‌اند. در روستاهای نیشابور همین سیب سوغاتی را وسط سینی گذاشته، میهمان‌ها یک به یک آن را برداشته، بو می‌کرده و سپس در جای خود می‌گذاشته‌اند.
حال که به چند مورد از آیین‌های نمادین اشاره کردیم، بگذارید یک مورد از ادبیات آیینی این حوزه را نیز با هم مرور کنیم. شاید اسم «کارآوا» به گوشتان خورده باشد؛ همان شعری که زنان و مردان، وقتِ کار روزانه زیر لب زمزمه می‌کنند. کمک طلبیدن از امام رضا(ع) از مضامین پررنگ کارآواها در منطقه شرق خراسان است. بگذارید این نمونه پایان بخش این گزارش باشد: «یا امام رضا کمک کن/ یا امام رضا خسته‌ام/ چغک(گنجشک) پر بسته‌ام/ شاه اولیا کمک کن/ گنبد طلا کمک کن/.../ یار د خنه(خانه) کمک کن/ نقاره‌خانه کمک کن».
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: آیین های نمادین ادبیات عامه امام رضا ع سیب قرمز آیین ها کمک کن
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۷۰۳۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بازدید معاون دادستان مرکز خراسان رضوی از نقاط حادثه‌ساز جاده کلات
به گزارش قدس خراسان به نقل از رسانه و روابط عمومی دادگستری خراسان رضوی، در پی دریافت گزارش پاسگاه انتظامی ۵۰ گوجگی مبنی بر نارضایتی مردم از عدم دید کافی و مه‌گرفتگی در اکثر ایام سال در محدوده گردنه گوجگی جاده کلات و وقوع بیش از ۶۴ مورد حادثه در این جاده در سال ۱۴۰۲ که ۳ فقره از این موارد منجر به فوت شده است، سید هادی شریعت‌یار معاون پیگیری حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادسرای عمومی و انقلاب مرکز استان از نقاط آسیب‌پذیر جاده مزبور به‌ویژه در محدوده گردنه گوجگی بازدید کرد.
در این بازدید که سرکلانتر شمال مشهد، فرمانده پاسگاه انتظامی ۵۰ گوجگی و نمایندگانی از اداره‌کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان و شرکت توزیع نیروی برق شهرستان مشهد، معاون دادستان مرکز استان را همراهی کردند.
پس از بررسی نقاط پرحادثه جاده، طبق نظر کارشناسان مشخص شد که در محدوده پل هفت‌دهنه تا گردنه گوجگی به مسافت حدود ۱۰ کیلومتر که دارای عرض کم، شیب و پیچ‌های خطرناک و شرایط مه‌گیر بوده، نیازمند تأمین روشنایی است که برای تأمین آن به ۱۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
با دستور معاون پیگیری حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادسرای عمومی و انقلاب مرکز استان مقرر شد با توجه به گردشگرپذیر بودن کلات و روستاهای سرسبز منطقه و رفت‌وآمد مداوم گردشگران و طبیعت گردان به کلات به‌ویژه در روزهای پایانی هفته و تعطیلات و به جهت پیشگیری از وقوع تصادفات و رعایت حقوق عامه، با همکاری اداره‌کل راهداری، پلیس‌راه و پاسگاه گوجگی، چند نقطه از جاده که به دلیل مه‌گیر بودن در اکثر ایام سال، مستعد وقوع حوادث هستند، مشخص و این نقاط توسط اداره‌کل راهداری و شرکت توزیع نیروی برق مشهد تأمین روشنایی شده تا پس از تأمین اعتبارات، تمام نقاط آسیب‌پذیر جاده مجهز به نور مناسب شوند.
تیم فوتسال افغانستان نیمی از راه جام جهانی را طی کرد